Με αφορμή την έκθεση της Κατερίνας Ζαφειροπούλου με τίτλο “Habitus” σε επιμέλεια Αλέξιου Παπαζαχαρία στην CASKgallery Λάρισας, είχαμε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση τόσο με την ίδια, όσο και με τον αδελφό της Θοδωρή Ζαφειρόπουλο επίσης Εικαστικό.

 

- Ξεκινώντας θα ήθελα να μου πεις Κατερίνα πως είδες τον κόσμο της Λάρισας την βραδιά των εγκαινίων.

- Καταρχήν θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Νίκο Σαμαρά για την εμπιστοσύνη που έδειξε στη δουλειά μου και για την υπέροχη συνεργασία.

 Τη βραδιά των εγκαινίων η γκαλερί γέμισε κόσμο, ένα κόσμο που ενδιαφερόταν να μάθει, τι είναι αυτό που βλέπει, πως έχει γίνει, ποιά είναι η ιδέα πίσω από κάθε έργο.

Όλο αυτό ήταν πολύ συγκινητικό και ωραίο συναίσθημα. Η έκθεση έχει τον τίτλο “Habitus” και την επιμέλεια έκανε ο Αλέξιος Παπαζαχαρίας, ο οποίος παρευρέθηκε και μίλησε την βραδιά των εγκαινίων.

- Πες’ μας δυο λόγια για τον τρόπο που δουλεύεις, καθώς βλέπουμε ζωγραφική και σχέδια σε ρυζόχαρτο, σε επίπεδα (layers κατά το photoshop).

 Eίναι ζωγραφική με υαλογράφο, γραφίτη, μολύβι και μαρκαδόρο σε ρυζόχαρτο σε διάφορα επίπεδα όπως είπες μέχρι που φτάνω να ζωγραφίσω και στο τζάμι.

- Και κάθε τζάμι που βρίσκεις; (γέλια). (Έχει μετατρέψει τις τζαμαρίες της γκαλερί σε έργα τέχνης σχεδιάζοντας πάνω σ΄ αυτά.

Στη συνέχεια ο Θοδωρής Ζαφειρόπουλος μιλώντας για το έργο της Κατερίνας αναφέρει:

- Έχει πολύ ενδιαφέρον να πω ότι δύο αδέρφια που ασχολούνται με το ίδιο αντικείμενο, με διαφορετικό όμως τρόπο και μεθοδολογία και πως ο ένας κοιτάζει τον άλλο τη στιγμή που δουλεύει ένα έργο. Θυμάμαι όταν η Κατερίνα ξεκίνησε αυτή τη δουλειά, εδώ και μια διετία περίπου, όπου σε μία έκθεση στην Πανεπιστημίου στην Αθήνα μας κάλεσαν να κάμουμε ένα έργο in sitou (από κοινού), η Κατερίνα μαγεύτηκε από τις τεράστιες τζαμαρίες όπου κοίταζαν τα απέναντι κτίρια στο πυκνοκτισμένο και πυκνοκατοικημένο κέντρο της Αθήνας.

 Τα κτίρια με κάποιο τρόπο έμπαιναν μέσα στα παράθυρα (τζαμαρίες) σαν εικόνα φυσικά και με και με μαρκαδόρο αποτυπώνει αυτό που ο θεατής βλέπει απέναντι.

 Ξαφνικά αυτό το βλέμμα έγινε μια άλλη αναπαράσταση ένα άλλο αποτύπωμα πάνω σε μια γυάλινη επιφάνεια, οπότε διαφάνεια, θέμα, αντικατοπτρισμοί, γυαλάδες, όλα αυτά τα στοιχεία που εμφανίζονται σε μια τζαμαρία έστησαν ένα μαγευτικό αποτέλεσμα.

 Αυτό ήταν η απαρχή.

- Έχουμε λοιπόν μια μεταφορά του χώρου σε ένα επίπεδο, ωσάν φωτογραφικός φακός.

 Ακριβώς. Μετά άρχισαν να δημιουργούνται ζητήματα μεγέθους και αυτό είναι το ποιό ενδιαφέρον, δηλαδή όταν κοιτάς κάτι, το οποίο το μάτι μπορεί να το διαβάσει σαν από σύνολο, όταν πας να το αποτυπώσεις η έννοια της κλίμακας δημιουργεί ένα πολύ περίεργο και αλλοπρόσαλλο θα έλεγα αποτέλεσμα.

 Αυτό λοιπόν ήταν η αρχική της εργαλειοθήκη όπου σιγά σιγά την εφάρμοσε σε μια σειρά από διαστάσεις σε κανονικούς χώρους, όπως για παράδειγμα τα έργα που είναι στον εκθεσιακό χώρο και που είναι σε μικρή κλίμακα. Υπάρχει και η μεγάλη κλίμακα σε πραγματική διάσταση επάνω στις τζαμαρίες της γκαλερί, της αντικερί, και του γραφείου. Έτσι το έργο απλώνεται σε διάφορες περιπτώσεις και έτσι ενοποιεί τον εξωτερικό με τον εσωτερικό χώρο σα να ρουφάει το βλέμμα του θεατή.

 Παρατηρούσα λοιπόν την Κατερίνα να αποτυπώνει αυτά τα αντικείμενα επάνω στο τζάμι και ξαφνικά άρχισε να συλλέγει αποτυπώματα, να συλλέγει εικόνες από έπιπλα, από χώρους, τραπέζια, καρέκλες και από ότι είναι φορτωμένη η ζωή μας, ο πολιτισμός μας εν γένει.

 Αυτή η εικόνα είναι πολύ σημαντική και θέλω να την πω.

 Η Κατερίνα έχει ένα εργαστήρι το οποίο είναι ένα ανοιχτό αρχείο. Έχει κατηγοριοποιήσει τα αντικείμενα και έτσι τα ανασύρει, τα συνθέτη στην επιφάνεια, τα χτίζει, έτσι ώστε να δημιουργούν ένα αλλοπρόσαλλο, πυκνό και ετερογενές σύνολο. ‘Όλα αυτά κατασκευάζουν μια φανταστική εικόνα η οποία έχει αναγωγές τόσο στην ανθρωπολογία, γιατί ακριβώς το “κατέχειν”, και εδώ είναι πολύ σημαντικός ο όρος του “Habitus”. Να υπογραμμίσουμε ότι κατέχω κάτι, σημαίνει ότι το κουβαλάω.

Θυμάμαι τα σπίτια των γιαγιάδων, αλλά και της μητέρας μας γεμάτα με άπειρα αντικείμενα άχρηστα κατά κύριο λόγο. Είναι από αυτά που λες, “τώρα το έχω αυτό για ποιό λόγο, γιατί κάτι μου θυμίζει, γιατί είναι ένα κειμήλιο, ένα ιστορικό, ένα μπιμπελό”. Αυτή η λέξη έχει πολύ ενδιαφέρον. Είναι ένα “τζάντζαλο” που έχουμε στο σπίτι το ξεσκονίζουμε επιμελώς κάθε Χριστούγεννα και Πάσχα.

- Επάνω στη σερβάντα. Άλλά και η σερβάντα είναι ένα τέτοιο είδος.

- Ακριβώς. (γέλια).

- Αυτή τη δυσφορία του κατέχειν αποτυπώνουν τα συγκεκριμένα έργα. Η δυσφορία του ότι οι πόλεις, οι εσωτερικοί χώροι, το τοπίο, η φύση ξαφνικά είναι ένα πεδίο όπου συσσωρεύεται αυτή η κοινωνία των αντικειμένων, η οποία είναι αποτέλεσμα της κοινωνίας των ανθρώπων.

- Είναι και αυτό, αλλά είναι και μια συσσώρευση πληροφορίας. Η πληροφορία είναι κυρίαρχο στοιχείο στα έργα σου;

- Όταν ξεκίνησα να κάνω αυτή τη δουλειά, για την ακρίβεια άρχισα από τα περιοδικά διακόσμησης και του ντιζάιν να αρχειοθετώ ανά κατηγορίες όλες αυτές τις εικόνες, καρέκλες, τραπέζια, σκαμπώ, βιβλιοθήκες, άρχισαν αυτές οι κατηγορίες να γίνονται πάρα πολλές.

 Καθημερινά και στο ίδιο μου το σπίτι το βλέμμα μου ανακάλυπτε περισσότερα αντικείμενα. Μικρά, αλλά και μεγαλύτερα. τα μικρά πράγματα τα καθημερινά τα πολύ οικεία, να τα συνθέτω μέσα σε ένα έργο, σε μία επιφάνεια.

- (Θοδωρής)

- Ξαφνικά όλο αυτό γίνεται ένα χάος. Ένα αποτρόπαιο σύμπλεγμα από συμπράγκαλα, όπως τα κατονομάζαμε, τα οποία αποστασιοποιούνται από το μάτι και ενεργοποιούνται λόγω του πλήθους των. Είναι πολύ σημαντικό επίσης, ότι το πλήθος των αντικειμένων όπως έχουν διαταχτεί στο χώρο, μέσα από τα layers (επίπεδα), ώστε να γίνουν μια νέα εικόνα, έχουν κατασκευάσει αυτόνομα σύνολα, τα οποία αλληλοσυμπληρώνονται από την ίδια τους την ύπαρξη.

 Θυμάμαι επισκέψεις σε κατάστημα που πουλάει φωτιστικά. Σου δημιουργεί ίλιγγο μέχρι να διαλέξεις ποιό φωτιστικό θέλεις.

 Μπαίνεις σε μια αντικερί και σου χρειάζεται χρόνος μέχρι το μάτι αρχίσει να εστιάζει σε αντικείμενα.

 Τελικά η έννοια του συλλέκτη αυτή είναι. Πρέπει να εκπαιδευτεί το μάτι και το βλέμμα ώστε να απομονώνει.

 Η Κατερίνα έχει καταφέρει αυτό το εντυπωσιακό να καθοδηγεί το μάτι του θεατή και να το μετατρέπει σε μάτι συλλέκτη.

 

 Ο επιμελητής της έκθεσης Αλέξιος Παπαζαχαρίας επισημαίνει τα εξής:

 

 Ο λατινικός όρος Habitus περιγράφει στην κοινωνιολογία το συνολικό σύστημα που ονομάζεται τρόπος ζωής, lifestyle, συμπεριφορά, αξίες, γούστο κλπ, όπως ορίζεται για συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες. Η ρίζα του όρου προέρχεται από τη λέξη habeo που σημαίνει έχω, κατέχω, διατηρώ που εξελίσσεται στο λατινικό habitus που σημαίνει συνήθεια.

Σε ποιο Habitus αναφέρονται τα έργα της Κατερίνας Ζαφειροπούλου; Σε ποιες κοινωνικές ομάδες; Στη συγκεκριμένη ενότητα η καλλιτέχνις καταπιάνεται με όλα αυτά που χαρακτηρίζουν και ορίζουν την αισθητική, την ηθική και τη ζωή μιας αστικής τάξης όπως αυτή διαμορφώνεται σήμερα: μια αστική τάξη αποτέλεσμα του καπιταλισμού και της παγκοσμιοποίησης σε μια περίοδο κρίσης. Εικόνες και αντικείμενα όπως τα έχουμε συνηθίσει στις σελίδες των γυαλιστερών περιοδικών που ορίζουν το καλό γούστο και επαναπροσδιορίζουν την αξιολόγηση των αναγκών του ατόμου συσσωρεύονται ασταμάτητα σε μία τάξη που δεν αποτελεί τόσο ταξινόμηση όσο σύνθεση, σε σχέδια πάνω σε διάφορα υλικά (χαρτί, ριζόχαρτο, γυαλί) για να κουμπώσουν τελικά σε μία ενιαία εικόνα χάους και αρμονίας. Τα υλικά, βασικό κομμάτι των συγκεκριμένων έργων, έχουν επιλεχθεί για τις διαβαθμίσεις διαφάνειας την οποία και θα χρησιμοποιούνται με την ευκολία και την ακρίβεια ενός πραγματικού καλλιτέχνη, ενός δεξιοτέχνη ζωγράφου που ενδιαφέρεται πέρα από τη δημιουργία μιας εικονογραφίας για την ανάπτυξη ενός ζωγραφικού χώρου, του χώρου του έργου τέχνης. Η συνύπαρξη μιας τραπεζαρίας του Eero Saarinen με μια πολυθρόνα του Philippe Starck και ένα αμάξι της BMW τελικά προκαλεί μικρότερη εντύπωση από το γεγονός ότι μπορεί να συνυπάρχουν στο ίδιο σαλόνι ή βεράντα, αυλή ή δρόμο που να τον μοιράζονται με ένα Boeing και έναν κρυστάλλινο πολυέλαιο. Τα πάντα αναγνωρίσιμα μόνο από το περίγραμμά τους θρυμματίζουν οποιαδήποτε λογική προοπτική και δημιουργούν πολλές και νέες που οδηγούν κάθε φορά στην αναγωγή του κάθε αντικειμένου σε δύο στοιχεία: περίγραμμα και κλίμακα. Δύο στοιχεία αρκετά για μια οντολογική απόδοση απολύτως αντικειμενική και μια καλλιτεχνική προσέγγιση απαραιτήτως υποκειμενική. Αυτή η οικονομία της πρακτικής της Κατερίνας Ζαφειροπούλου, της επιτρέπει να δημιουργεί έργα που χαρακτηρίζονται από απλότητα και αμεσότητα, οργάνωση και καθαρότητα ενώ ταυτόχρονα μας αποκαλύπτουν μια ακόμα πραγματικότητα δίπλα μας. Στις μεγάλες εγκαταστάσεις της, που αυτών συνέχεια αποτελούν και τα έργα αυτής της ενότητας, τα όρια του μέσα και του έξω, του ιδιωτικού και του δημόσιου και σίγουρα του μικρού και του μεγάλου βρίσκονται σε συνεχή διαπραγμάτευση πάνω στο γυαλί παραθύρων ή ενός πατώματος.

Το γυαλί είναι για την καλλιτέχνη μια κρυσταλλική εκδοχή του μεσαιωνικού αιθέρα μέσα στον οποίο ταξιδεύει το φως ή του αριστοτελικού διαφανούς και τη διαχειρίζεται με δεξιοτεχνία επιτρέποντας μας να επαναδιαπραγματευτούμε τον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα, τα μεγέθη, τις αποστάσεις, τις σημασίες, τις αισθητικές και τα γούστα. Τα έργα της Κατερίνας Ζαφειροπούλου είναι μικρές στιγμές συνείδησης της σχέσης μας με τον κόσμο γύρω μας και του πως τον αντιλαμβανόμαστε. Σε αυτό το Habitus αναφέρεται και η παρούσα έκθεση.

Αλέξιος Παπαζαχαρίας

ιστορικός τέχνης, επιμελητής, καλλιτέχνης

Συνέντευξη στον

Γιώργο Αλέξανδρο Σαμαρά

Γεννήθηκε στη Λάρισα το 1986. Σπούδασε Αρχιτεκτονική Università degli Studi di Napoli Federico II

& Seconda Università degli Studi  di Napoli

SUBSCRIBE